Είναι οι πέτρινοι φύλακες των καραβιών μας. Αιώνιοι φρουροί των θαλασσών, χαρίζουν το φως ακόμα και όταν η τελευταία ελπίδα κάθε απελπισμένου ναύτη έχει χαθεί. Ο λόγος για τους φάρους των ελληνικών θαλασσών, που μέχρι σήμερα προστατεύουν τους θαλασσινούς.
Αναμφισβήτητα οι Ελληνες είναι από την αρχαιότητα ναυτικός λαός. Πόσα όμως ξέρουμε σήμερα στ’ αλήθεια για τους φάρους μας; Αιμοδιψείς κουρσάροι, αμύθητοι θησαυροί, πλοία-φαντάσματα, τραγικές ιστορίες και στοιχειωμένα νερά είναι μόνο λίγοι από τους θρύλους που ειπώθηκαν για τους φάρους μας.
Το όνομα «φάρος» συνδέεται άμεσα με τον πρώτο πυρσοφόρο πύργο που χτίστηκε στο αιγυπτιακό νησί Φάρος από το μεγάλο αρχιτέκτονα των ελληνιστικών χρόνων Σώστρατο. Το συγκεκριμένο νησί βρίσκεται στα ανατολικά του λιμανιού της Αλεξάνδρειας και από τότε όλοι οι φάροι πήραν την ονομασία αυτού του ομώνυμου νησιού. Σύμφωνα με τον μύθο, όταν έδυε ο ήλιος, έβγαινε στο νησί ο Πρωτέας, Αιγύπτιος υπηρέτης του Ποσειδώνα, που γνώριζε όλα τα βάθη της θάλασσας. Η λειτουργία του πρώτου φάρου τελείωσε για πάντα το 1303, όταν κατακερματίστηκε από μεγάλο σεισμό. Στον ελληνικό χώρο και σύμφωνα με την προφορική παράδοση, ο πρώτος φάρος χτίστηκε το 1827 στην Αίγινα, όταν το νησί είχε οριστεί από τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια προσωρινή πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους.
Ο ψηλότερος φάρος στην Ελλάδα βρίσκεται στη Γαύδο και έχει ύψος 300 μέτρα. Το φαρικό δίκτυο της χώρας μας θεωρείται από τα μεγαλύτερα στον κόσμο, αφού αποτελείται συνολικά από 1.309 φάρους! Σημαντικότατο ρόλο στην ανάπτυξη και τη λειτουργία του φαρικού δικτύου στην Ελλάδα έπαιξε ο Στυλιανός Λυκούδης. Με νησιωτική καταγωγή (γεννήθηκε στη Σύρο), υπηρέτησε στην υπηρεσία φάρων πάνω από πενήντα χρόνια. Χάρη στην υπευθυνότητα και την καθοδήγησή του προστέθηκαν στο ελληνικό φαρικό δίκτυο 191 φάροι ακόμη.
Το άναμμα των φάρων
Ολοι σχεδόν έχουμε δει φάρο να τρεμοσβήνει. Πώς όμως επιτυγχάνεται αυτή η λειτουργία; Οι φάροι που λειτουργούν με πετρέλαιο είναι απλά μηχανήματα, λάμπες φτιαγμένες από συνηθισμένο γυαλί ή και με ειδικό αμίαντο πυρακτώσεως. Το φωτιστικό μηχάνημα είναι τοποθετημένο σ’ ένα κρυστάλλινο θάλαμο. Χάρη σ’ αυτόν τον κρυστάλλινο θάλαμο οι ακτίνες του φωτός πολλαπλασιάζονται και εκπέμπονται πολύ ισχυρές, ικανές να προστατέψουν τα καράβια, προειδοποιώντας τα εγκαίρως. Το φωτιστικό μηχάνημα (η λάμπα δηλαδή) γυρνάει από μια σιδερένια πλάκα, της οποίας η ταχύτητα κανονίζεται με βάρη ανά 24ωρο. Κατά κάποιο τρόπο θυμίζει ένα κοινό ρολόι τοίχου.
Οι αναλαμπές του φάρου επιτυγχάνονται με το να καλύπτονται τμήματα του κρυστάλλινου θαλάμου. Επίσης, πολλοί φάροι βγάζουν χρωματιστό φωτισμό: αυτό γίνεται εξαιτίας της βαφής της λάμπας, ενώ όταν οι φάροι πετρελαίου έχουν αμίαντο, τότε ο χρωματισμός του φωτός επιτυγχάνεται με την τοποθέτηση χρωματιστών κρυστάλλων στον θάλαμο. Οι φάροι πετρελαίου είναι στην πλειοψηφία τους τοποθετημένοι πάνω σε πύργους με εξώστη, στον οποίο ανεβαίνουν οι φαροφύλακες για να επιβλέπουν τη θάλασσα και τη λειτουργία του φάρου. Οι πύργοι αυτοί έχουν στο εσωτερικό τους πέτρινη σκάλα ελικοειδούς μορφής που συγκοινωνεί πάντα με το δωμάτιο του φύλακα, το οποίο σχεδόν πάντα αποτελούνταν μόνο από ένα σανιδένιο κρεβάτι, ένα τσουκάλι και ίσως 1-2 έπιπλα ακόμη.
Η λειτουργία των αυτόματων φάρων επιτυγχάνεται με τον συνδυασμό λεπτότατων μηχανημάτων. Οι αυτόματοι φάροι ανάβουν μόνοι τους το βράδυ. Αυτό γίνεται χάρη σε ένα μηχάνημα που το λένε «ηλιοβαλβίς»: όταν νυχτώσει και οι ακτίνες του ήλιου παύουν να επιδρούν πάνω στο συγκεκριμένο μηχάνημα, τότε ο φάρος «ξυπνάει» και αρχίζει να αναβοσβήνει έως το πρωί. Αντίθετα, μόλις χαράξει, οι ακτίνες του ήλιου ξαναπέφτουν στον συγκεκριμένο μηχανισμό, οπότε ο φάρος αυτόματα απενεργοποιείται.
Ολοι οι φάροι διαθέτουν απαραιτήτως αλεξικέραυνο. Σήμερα κατασκευάζονται φάροι μεγάλης εντάσεως που πλέον δεν φυλάσσονται από φαροφύλακες. Η κατασκευή αυτή οφείλεται στον Σουηδό εφευρέτη Νταλέν, ο οποίος μάλιστα τυφλώθηκε κατά τη διάρκεια των πειραμάτων του. Η τύφλωσή του ωστόσο δεν στάθηκε εμπόδιο και κατόρθωσε να ολοκληρώσει επιτυχώς το έργο του!
Η ζωή του φαροφύλακα
Τα παλαιότερα χρόνια η φύλαξη και η επίβλεψη του φάρου γινόταν από φαροφύλακες, έμπειρους θαλασσινούς που ύστερα από χρόνια στη θάλασσα αποφάσισαν στο τέλος να αυτοεξοριστούν, προστατεύοντας με το φως του φάρου τους τα καράβια. Η λέξη «αυτοεξορισμός» δεν είναι υπερβολική: οι άνθρωποι αυτοί ζούσαν κυριολεκτικά σαν ερημίτες.
Με ελάχιστα μέσα στη διάθεσή τους, μηδαμινή επικοινωνία με τον έξω κόσμο και φυσικά μανιασμένες φουρτούνες, η ζωή στον φάρο γινόταν ουκ ολίγες φορές άθλια έως επικίνδυνη: υπήρχαν περιπτώσεις που ο καιρός ήταν τόσο απαίσιος, που οι μοναχικοί κάτοικοι του φάρου δεν μπορούσαν να κάνουν απολύτως τίποτα, εκτός του να περιμένουν μες στο δωματιάκι τους να κοπάσουν οι μανιασμένοι άνεμοι.
Η πόρτα αμπαρωνόταν με σίδερα, καθώς υπήρχε σοβαρός κίνδυνος να παρασυρθούν τα πάντα από τη μανία του ανέμου. Η τραγική ιστορία του γέρου φαροφύλακα Μεϊντάνη μας διηγείται τη μοιραία νύχτα που ο άτυχος φαροφύλακας τόλμησε να ανέβει στον εξώστη του φάρου του, όταν νόμισε ότι είδε στον ορίζοντα φώτα πλοίου. Αγνοώντας τις συμβουλές του βοηθού του και φυσικά τα ακραία καιρικά φαινόμενα, ανέβηκε στο μπαλκόνι του φάρου, εκτεθειμένος στη λύσσα του ανέμου. Ο βοηθός του τον περίμενε υπομονετικά. Δεν ξαναγύρισε ποτέ όμως.
Το φαγητό τους ήταν ιδιαίτερα λιτό. Το πιο σπέσιαλ μενού αποτελούταν από ψάρι ή κυνήγι με χόρτα, ενώ σε ακραίες καταστάσεις την έβγαζαν με ξερό ψωμί και παξιμάδια. Λόγω του ότι η θέση των φάρων είναι σχεδόν πάντα εκτεθειμένη σε δυνατούς ανέμους, φουρτούνες και γενικά στη μανία της φύσης, η επικοινωνία με τη στεριά ήταν ιδιαίτερα δύσκολη, με αποτέλεσμα οι πυργοφύλακες να βλέπουν άνθρωπο σπάνια. Ωστόσο μερικές φορές στον φάρο κατοικούσαν περισσότεροι από ένας άνθρωποι και έτσι υπήρχε μια μικρή συντροφιά.
Ο ανεφοδιασμός των φάρων γινόταν μία φορά τον χρόνο, κάθε καλοκαίρι, καθώς για να σταματήσει εκεί καράβι πρέπει να μην έχει φουρτούνα. Η δουλειά του ανεφοδιασμού γινόταν από τη θάλασσα και ήταν απίστευτα δύσκολη και επικίνδυνη. Χρειάζονταν είκοσι άντρες για να διεκπεραιώσουν εργασία δέκα ωρών, κατά την οποία οι πιο γεροδεμένοι δένονταν με σκοινιά και ανέβαιναν στους κοφτερούς βράχους. Οταν το κατάφερναν, ανέβαζαν με τη βοήθεια των σκοινιών και τους υπόλοιπους, όπως και τους σωλήνες πετρελαίου, τους οποίους χρειαζόταν ο φάρος για να λειτουργήσει. Σε κάποιες καλύτερες περιπτώσεις υπήρχαν μονοπάτια, αν και δύσβατα.
Φάροι και ερωτικές τραγωδίες
Η αλήθεια είναι ότι η σκληρή ζωή του φαροφύλακα είναι συνυφασμένη με το ανδρικό φύλο. Πράγματι, ήταν σχεδόν ανύπαρκτο το φαινόμενο να είναι μια γυναίκα φύλακας του φάρου, εκτός φυσικά αν ζούσε εκεί με τον άντρα της. Ο φαροφύλακας του ακρωτηρίου Αϊ-Γιάννης ο Αφορεσμένος, ο κ. Μεσαριτάκης, ζούσε εκεί με τη γυναίκα του, η παρουσία της οποίας μάλιστα εξασφάλιζε στον φάρο όχι μόνο τάξη και καθαριότητα, αλλά και καλαισθησία. Ωστόσο υπήρχαν και φαροφύλακες, η παρέα των οποίων αποτελούταν αποκλειστικά από άντρες και ήταν όρκος απαράβατος να μην πατήσει γυναίκα στον φάρο τους. Ηταν οι φαροφύλακες του Κάβου Σίδερου -του τελευταίου, που βρίσκεται προς το νότιο μέρος της Κρήτης- και όφειλαν τον όρκο τους στην παρακάτω ιστορία:
Στον Κάβο Σίδερο ήταν φαροφύλακας ένας καπετάνιος με το όνομα Κώστας Παμίκος. Πολλά χρόνια θαλασσινός, είχε γυρίσει τον κόσμο, είχε γνωρίσει πάμπολλες γυναίκες, αλλά καμιά δεν κέρδισε πραγματικά την καρδιά του, μέχρι που ερωτεύτηκε μια Κωνσταντινουπολίτισσα που τον κατέκτησε πραγματικά και την παντρεύτηκε. Η γυναίκα του όμως σύντομα τον απάτησε με άλλον άντρα. Ο καπετάν Κωστής το έμαθε, όμως αγαπούσε πολύ τη γυναίκα του και αποφάσισε να τη συχωρέσει. Ετσι την πήρε και ζήτησε να γίνει φαροφύλακας στον Κάβο Σίδερο, αφού την έπεισε να τον ακολουθήσει.
Η ατιμία της συζύγου του όμως δεν σταμάτησε εκεί, αφού η Σοφία (αυτό ήταν τ’ όνομά της) σύντομα ερωτεύτηκε τον όμορφο βοηθό του άντρα της, ο οποίος μάλιστα ήταν και παντρεμένος. Και εκείνος όμως δεν μπόρεσε να αντισταθεί στη λαγνεία της, αφού η σύζυγός του ήταν αθώα και δεν γνώριζε τους πόθους ενός άντρα. Παρότι η σύζυγος όμως δεν ήταν πονηρεμένη, ο καπετάν Κωστής είχε καταλάβει τι γινόταν. Ενα βράδυ προφασίστηκε ότι θα έλειπε για κάποιες μέρες, ύστερα από λίγη ώρα όμως γύρισε. Αντίκρισε τη γυναίκα του και τον πιστό βοηθό του αγκαλιά στο κρεβάτι, να τον προδίδουν μέσα στον φάρο του. Ο καπετάν Κωστής δεν άντεξε και τη δεύτερη απιστία της συζύγου του και πήρε τ’ όπλο του.
Πρώτα σκότωσε τη σύζυγό του. Ακούγοντας το μακελειό, όρμησε μες στο δωμάτιο και η σύζυγος του βοηθού και αντίκρισε τον καπετάν Κωστή έτοιμο να πυροβολήσει τον άντρα της. Εριξε το σώμα της πάνω του προσπαθώντας να τον προστατέψει, όμως κατά λάθος πυροβολήθηκε και αυτή. Τέλος, ο φονιάς σκότωσε και τον άντρα που πλάνεψε τη γυναίκα του. Οταν ένας μηχανικός μπήκε στον φάρο έπειτα από λίγες μέρες αντίκρισε μια λίμνη αίματος, τρία πτώματα και ένα σημείωμα στο οποίο ο δράστης εξηγούσε τι έγινε και ενημέρωνε ότι θα ακολουθούσε την ίδια μοίρα. Πράγματι, το πτώμα του βρέθηκε λίγο αργότερα, φρικτά παραμορφωμένο.
Η παραπάνω ιστορία όμως δεν είναι η μοναδική ερωτική τραγωδία που εκτυλίχθηκε σε φάρο: ο 30χρονος φαροφύλακας του Κάβο Δρέπανο (ονόματι Μιντιλάκης) αντίκρισε ένα πρωί στην ακτή κοντά στον φάρο του ένα σωρό μισοσπασμένα ξύλα -σημάδι ναυαγίου- και λίγο πιο πέρα μια μισόγυμνη γυναίκα, αναίσθητη. Ενώ τη μετέφερε στον φάρο, η κοπέλα έφτυσε όση θάλασσα είχε μέσα της και σώθηκε. Και μετά την κατάλληλη φροντίδα συνήλθε εντελώς. Αναμενόμενο ήταν να ερωτευτεί τον σωτήρα της, μάλιστα ζήτησε να μείνει και μαζί του στον φάρο, αφού δεν είχε άλλον στον κόσμο. Εκείνος δέχτηκε με χαρά και φιλοξένησε την Αϊσέ. Ετσι την έλεγαν, αφού η κοπέλα ήταν κόρη καπετάνιου από την Αλγερία. Η κακοκαιρία τσάκισε το καράβι τους και όλοι είχαν πνιγεί, μόνο η καλή της τύχη την έσωσε στα χέρια του αγαπημένου της.
Ομως δεν ήταν γραφτό για το ζευγάρι. Ενώ η Αϊσέ ήταν έγκυος, αρρώστησε βαριά και πέθανε. Ο Μιντιλάκης δεν άντεξε τον χαμό της, ούτε ήθελε να τη θάψει. Εξαφανίστηκε από τον φάρο. Λίγες μέρες αργότερα βρήκαν τα δύο πτώματα θαμμένα πίσω από κάτι βράχους, σκαλισμένους σε σχήμα σαρκοφάγου. Ο άτυχος φαροφύλακας, αφού τοποθέτησε εκεί το σώμα της αγαπημένης του, ξάπλωσε δίπλα της και αυτοπυροβολήθηκε και αυτός. Στον φάρο βρέθηκε μόνο ένα σημείωμα που έγραφε «μου ήταν αδύνατο να αποχωριστώ από αυτήν». Απ’ ό,τι φαίνεται, η θάλασσα δεν αγαπά τον έρωτα… Είναι άπειρες εξάλλου οι ιστορίες για ναυτικούς που έφυγαν από την οικογένειά τους για θαλασσινά ταξίδια και δεν ξαναγύρισαν ποτέ στην αγκαλιά των συζύγων τους.
Θαλασσινά θαύματα
Δεν έχουν όμως όλες οι θαλασσινές ιστορίες άσχημο τέλος. Υπάρχουν και πολλές περιπτώσεις στις οποίες το τέλος είναι αίσιο, για ναυαγούς και μη, μάλιστα πολλές φορές η καλή τύχη τους αποδίδεται στην ευσπλαχνία αγίων του τόπου. Χαρακτηριστική είναι η ιστορία ενός καϊκιού που είχε την τύχη να βρεθεί κοντά στο ακρωτήρι του Αγίου Σώζοντα. Ο υπερήφανος καπετάνιος του αρνιόταν να σταματήσει κάπου, παρά τη δυνατή φουρτούνα που χτύπαγε το καΐκι και τις παρακλήσεις του πληρώματος. Οταν η φουρτούνα έγινε ιδιαίτερα άγρια και έχασαν τον προσανατολισμό τους, κατάλαβαν ότι κινδύνευαν.
Ο καπετάνιος, παρότι ήταν εγωιστής, ήταν και θεοσεβούμενος. Παρακάλεσε λοιπόν τον άγνωστο άγιο του τόπου να κάνει το θαύμα του και να τους σώσει. Πράγματι! Ενα τεράστιο κύμα άρπαξε το καραβάκι και παρακάμπτοντας τα κοφτερά βράχια, το καΐκι βρέθηκε με ασφάλεια σε έναν όρμο. Την επόμενη μέρα ο καπετάνιος ζήτησε να μάθει σε ποιον άγιο χρωστούσαν τη σωτηρία τους τόσοι άνθρωποι. Εμαθε ότι εκεί κάνει τα θαύματά του ο Αγιος Σώζων. Γύρισε λοιπόν στο ακρωτήρι και έχτισε εκεί ένα εκκλησάκι που είναι αφιερωμένο στον άγιο. Το συγκεκριμένο ακρωτήρι είναι κοντά στην Κρήτη και οι κάτοικοι ανάβουν ακόμη το μοναδικό καντηλάκι της μικρής εκκλησίας.
Αρκετοί κάβοι οφείλουν το όνομά τους σε αγίους. Π.χ., ο Κάβος Σίδερος, ο τελευταίος κάβος που βρίσκεται προς το νότιο τμήμα της Κρήτης. Ο κάβος αυτός έχει πάρει το όνομά του από το μικρό εκκλησάκι του Αγίου Ισιδώρου που έχει χτιστεί σε έναν μεγάλο βράχο κοντά στον φάρο. Χάριν ευκολίας, δε, ονομάζεται Σίδερος, αντί για Ισίδωρος. Οι ναυτικοί λένε ότι ο Αγιος Ισίδωρος ήταν μοναχός στο Αγιο Ορος, όμως μια μέρα τον έδιωξαν, άγνωστο γιατί. Μη έχοντας άλλο μέσο συγκοινωνίας, ο μοναχός έριξε το ράσο του στη θάλασσα και περίμενε τον Θεό να τον στείλει σε ασφαλές μέρος. Υστερα από μέρες έφτασε τελικά στον κάβο. Οταν πάτησε στη στεριά έχτισε το εκκλησάκι (σύμφωνα με την παράδοση δεν πρέπει να μένει αλειτούργητο πάνω από 40 μέρες) όπου έμεινε εκεί έως τον θάνατό του. Παρόμοια ιστορία έχει και το ακρωτήρι «Αϊ-Γιάννης ο Αφορεσμένος», για το οποίο πιστεύεται ότι το εκκλησάκι που βρίσκεται κοντά στον φάρο του χτίστηκε από έναν αφορισμένο μοναχό, ονόματι Ιωάννης.
Σε κάθε δυσκολία τους οι ναυτικοί ζητούσαν τη βοήθεια αγίων. Πολλές είναι οι παραδόσεις που αφορούν πετρωμένα πειρατικά καράβια που προσπάθησαν να λεηλατήσουν νησιά. Μία από αυτές είναι αυτή που μας σώζει ο Ν. Πολίτης: Κάτω από το βουνό του Παντοκράτορα, αντίκρυ στο μοναστήρι της Παλαιοκαστρίτσας, φαίνεται στην άκρη του πελάγους ένα καράβι μαρμαρωμένο. Ηταν πειρατικό και ερχόταν να κουρσέψει το μοναστήρι. Οταν το είδαν, ο ηγούμενος βγήκε έξω και με τον σταυρό στο χέρι είπε «Θεέ μου, αν το καράβι αυτό έρχεται για καλό, καλώς να ‘ρθει, αν είναι για κακό, μάρμαρο εκεί να μείνει». Πράγματι, η προσευχή του εισακούστηκε και το πειρατικό καράβι πέτρωσε.
Στοιχειωμένοι φάροι
Οι ιστορίες που μιλούν για στοιχειωμένα νερά και τις οποίες διηγούνται οι παλιοί ναυτικοί δεν είναι λίγες στον ελληνικό χώρο. Ο Θ. Βαγκής, φαροφύλακας και παλιός θαλασσινός, διηγείται για τη «σκούνα», το πλοίο-φάντασμα που παρουσιάζεται κοντά στον φάρο του, στο ακρωτήρι Απολυτάρες των Αντικυθύρων. Η παρουσία του φασματικού πλοίου είναι κακός οιωνός, αφού εμφανίζεται κάθε φορά που είναι να συμβεί κάτι κακό. Παρότι στην αρχή δεν το πίστευε, είδε με τα μάτια του το πλοίο-φάντασμα να περνά με ανοιγμένα τα πανιά και μετά να εξαφανίζεται. Λίγες μέρες μετά συνέβη κοντά στον φάρο ένα ναυάγιο στο οποίο πνίγηκαν αρκετοί.
Το ερημονήσι Αγρια Γραμβούζα είναι κοντά στην Κρήτη και στο παρελθόν ήταν ορμητήριο πειρατών. Το νησί είχε αναγνωριστεί και επίσημα από την κυβέρνηση ως «το νησί των πειρατών», μέσα στο οποίο μάλιστα είχαν κρύψει θησαυρούς ανεκτίμητης αξίας. Πολιορκητές προσπαθούσαν να νικήσουν τους πειρατές και να τους κάνουν να παραδοθούν. Οι κουρσάροι, προσπαθώντας να τους τρομοκρατήσουν, έσφαξαν σε μία νύχτα 50 γυναίκες. Τα πτώματά τους ρίχτηκαν στο νερό, ακέφαλα και ακρωτηριασμένα. Ωστόσο, έπειτα από αρκετές προσπάθειες οι πειρατές τελικά νικήθηκαν και τα καράβια τους βούλιαξαν σχεδόν όλα. Οι θησαυροί μεταφέρθηκαν με καράβια στην Κρήτη, αν και πολλοί λένε ότι στο νησί υπάρχουν ακόμη πολλοί. Κανείς όμως δεν πλησιάζει, καθώς οι θρύλοι λένε ότι οι νεκροί κυνηγούν κάθε άνθρωπο που αποφασίζει να πάει εκεί και τον ρίχνουν στη θάλασσα. Πολλοί λένε ότι έχουν αντικρίσει λευκές ανθρωπόμορφες σκιές να μοιρολογούν στα βράχια, ενώ ένας βοσκός που αψήφισε τις ιστορίες των ναυτικών και εγκαταστάθηκε εκεί, βρέθηκε νεκρός με μια έκφραση απέραντου τρόμου. Κανείς δεν έμαθε τι του συνέβη.
Στο ακρωτήρι Χοντρός Κάβος επίσης δεν υπάρχει ψυχή ζώσα. Οι τσοπάνηδες δεν πήγαιναν ποτέ εκεί τα πρόβατά τους, επειδή φοβόντουσαν τις νεράιδες. Ελεγαν ότι η θάλασσα σε αυτό το μέρος είναι γεμάτη νεράιδες, λευκές γυναικείες οπτασίες που τραγουδούσαν. Το τραγούδι τους ακουγόταν ασχέτως της απόστασης και οι άνθρωποι πάθαιναν κάτι σαν νάρκωση και ένιωθαν ότι ταξιδεύουν μακριά, ενώ όση ώρα βρίσκονταν σε αυτήν την κατάσταση, τα ζώα τους πλησίαζαν τους κοφτερούς βράχους σαν να τα τραβάει μια αόρατη δύναμη και τσακίζονταν.
Ο καπετάν Παυλής από τη Δαμάστα λέει ότι όταν ήταν νέος είχε πάει εκεί με τα ζώα του, άκουσε τα τραγούδια, αλλά δεν ναρκώθηκε. Ορκίζεται ότι είδε με τα μάτια του πάνω στους βράχους του φάρου χιλιάδες ασπρόμορφες οπτασίες που χόρευαν και τραγουδούσαν όλες μαζί. Τις παρακολουθούσε επί ώρες, ώσπου με το χάραμα εξαφανίστηκαν. Και τα ζώα του είχαν πνιγεί. Σε κάποιο ακρωτήρι της βόρειας Εύβοιας υπάρχει ένας βράχος που θυμίζει άντρα που παίζει κιθάρα. Για το ακρωτήρι αυτό υπάρχει άλλη μια παράξενη ιστορία, βγαλμένη από την παράδοσή μας. Ελεγαν λοιπόν ότι στον φάρο αυτό ζούσε ένας νέος φαροφύλακας με την οικογένειά του. Ο νέος αυτός τραγουδούσε υπέροχα και έπαιζε ωραία κιθάρα. Είχε βαρεθεί όμως τη ζωή στον φάρο (όπως και τη γυναίκα του που του έκανε συνέχεια παρατηρήσεις). Ηθελε να φύγει, να ταξιδέψει σε άλλους τόπους.
Μια νύχτα που τραγουδούσε, πλησίασε τον φάρο ένα παράξενο καράβι. Μέσα ήταν μια νεράιδα. Ο φαροφύλακας την παρακάλεσε να τον πάρει μαζί του και έτσι έγινε. Δεν έγινε γνωστό τι ακριβώς βίωσε ο φαροφύλακας, όμως την άλλη μέρα που η γυναίκα του βγήκε στο ακρωτήρι, δεν τον είδε πουθενά. Αργότερα τον βρήκε πετρωμένο, έναν βράχο να «παίζει» κιθάρα. Ο φαροφύλακας είχε στοιχειώσει. Στην Τζια, στο ακρωτήρι Ταμίλος, τρεις ψαράδες είχαν δει παλιά ένα παράξενο νεραϊδικό που από τη μέση και κάτω ήταν ψάρι, μια γοργόνα δηλαδή. Οταν αντιλήφθηκε τη βάρκα που πλησίαζε εξαφανίστηκε γρήγορα στα βαθιά νερά. Διηγούνταν τη συνάντησή τους με τη γοργόνα έως ότου πέθαναν.
Πως είναι σήμερα
Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οι φάροι υπέστησαν σοβαρές φθορές. Οταν τέλειωσε ο πόλεμος, μόνο 19 φάροι λειτουργούσαν! Ωστόσο, το 1945 άρχισε συστηματική προσπάθεια για την αποκατάστασή τους. Η προσπάθεια ήταν επιτυχής και το 1946 λειτουργούσαν 374 φάροι. Πλέον οι φάροι δεν θεωρούνται ιδιαίτερα χρήσιμοι και αργοσβήνουν εγκαταλειμμένοι. Ωστόσο γίνονται ξανά σοβαρές προσπάθειες για την αποκατάστασή τους και διατίθενται χρηματικά ποσά. Η συντήρησή τους εκτελείται από την Υπηρεσία Φάρων, ανάλογα με τις εκάστοτε διατιθέμενες πιστώσεις. Από τον λειτουργικό προϋπολογισμό (Π/Υ) 2010 του ΓΕΝ κατά την τριετία 2008-2010 διατέθηκαν για τη συντήρησή τους συνολικά 80.000 ευρώ. Επιπλέον, μέσω ενεργειών της Υπηρεσίας Φάρων αποκαταστάθηκαν την τριετία 2008-2010 δεκατρείς φάροι.
Οι οκτώ από αυτούς με χρηματοδότηση εξ ιδίων πόρων (Λιμενικά Ταμεία της Υπ. Φάρων), συνολικού κόστους περίπου 260.000 ευρώ, οι τρεις με δημόσια χρηματοδότηση μέσω τοπικών φορέων δήμων και νομαρχιών και οι δύο με ιδιωτική χρηματοδότηση μέσω του μη κερδοσκοπικού ιδρύματος «Αικατερίνη Λασκαρίδη». Λόγω των εγγενών αδυναμιών χρηματοδότησης για την αποκατάσταση και συντήρηση των κτιριακών εγκαταστάσεων όλου του εκτεταμένου φαρικού δικτύου, προτάθηκε το 2007 από την Υπ. Φάρων η ένταξη στο ΕΣΠΑ 2007-2013 (μέσω του προγράμματος «Ανάδειξη Πολιτισμικής Αξίας Πέτρινων Φάρων»), για αποκατάσταση σαράντα έξι (46) φάρων, συνολικού προϋπολογισμού 6.197.000 ευρώ. Εκτιμήθηκε δε ότι για τη σύνταξη μελετών και αδειοδοτήσεων ωρίμανσης του ανωτέρω προγράμματος απαιτούνται περίπου 2.500.000 ευρώ.
Τέλος, υπάρχει και μια ιδέα να αξιοποιηθούν οι φάροι ως μουσεία. Δεν είναι τυχαίο ότι οι φάροι έχουν ταυτιστεί με το φως και την ελπίδα. Ούτε τα πιο άγρια κύματα δεν κατόρθωσαν να τους γκρεμίσουν. Οι ναυτικοί έλεγαν ότι είναι αδύνατο να φανταστεί κανείς τη λύτρωση που ένιωθαν όταν αντιλαμβάνονταν μες στα σκοτάδια και στην αγριεμένη θάλασσα το φως τους. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να μην επιτρέψουμε να σβήσει το φως, όχι μόνο στους φάρους της Ελλάδας, αλλά και στους φάρους της ψυχής μας.
…Οι ναυτικοί έλεγαν ότι είναι αδύνατο να φανταστεί κανείς τη λύτρωση που ένιωθαν όταν αν τιλαμβάνονταν μες στα σκοτάδια και στην αγριεμένη θάλασσα το φως τους
