«Να σας δώσω γάντια για να τα πιάσετε;». Σπάνια λέω «όχι» σε μια ευκαιρία βιωματικού ρεπορτάζ, ωστόσο εκείνη τη στιγμή δίστασα να αγγίξω τα δεκάδες σκουλήκια που κινούνταν ασταμάτητα, δημιουργώντας μιαν αίσθηση κινούμενης άμμου μέσα στο τελάρο που είχα μπροστά μου. Αντίθετα, ο Περικλής Σταυρακάρας τα έπιασε με περισσή άνεση και τοποθέτησε ένα στην παλάμη του για να μου το δείξει. Το ίδιο έκανε και με τις καφέ κατσαρίδες που έτρεχαν πάνω-κάτω μέσα στις χάρτινες αυγοθήκες. Θα επιδείκνυε ακριβώς την ίδια άνεση αν ανακάτευε με το χέρι του σιτάρι ή σπόρους. «Είμαστε πλήρως εξοικειωμένοι», παραδέχεται.
Ο ψηλόλιγνος άνδρας κρύβει ένα αδιόρατο χαμόγελο υπερηφάνειας κάτω από το λεπτό, λευκό μουστάκι του. Και μία από τις αιτίες είναι τα αναρίθμητα έντομα που καλλιεργεί από το 2010. Πλέον τα έχει συγκεντρώσει σε τρία κοντέινερ που έχει τοποθετήσει στην αυλή του σπιτιού του, μια μονοκατοικία σε ένα χωριό, 20 χιλιόμετρα έξω από τη Θεσσαλονίκη. Εκεί μαζί με τη σύζυγο και τον γιο του ασχολούνται οικογενειακά με το πρωτοποριακό επάγγελμα του εκτροφέα εντόμων, που δεν έχει ακόμη καμία αναγνώριση ή προβολή στην Ελλάδα. Στο εξωτερικό, όμως, και συγκεκριμένα στην Ολλανδία, όπου έζησε η οικογένεια επί μία δεκαετία, έχει γρήγορους ρυθμούς ανάπτυξης και σημαντικές προοπτικές εξέλιξης, κυρίως ως εναλλακτική πηγή τροφής για τη ζωική παραγωγή με στόχο τη μείωση του ιχθυάλευρου και της σόγιας που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα ως ζωοτροφή. «Στην Ελλάδα είναι πρώιμο, στην Ολλανδία έχουν γίνει ολόκληρα εργοστάσια», σημειώνει ο κ. Σταυρακάρας.
Τα μυστικά τα έμαθε από έναν Ολλανδό φίλο του, ο οποίος παρήγε τεράστιες ποσότητες εντόμων και, όπως τονίζει, πλέον έφτασε να διδάσκει σε ολλανδικό πανεπιστήμιο. «Εγώ αγόρασα το know how από αυτόν. Πήγα και με εκπαίδευσε και αγόρασα όλα τα εργαλεία. Χρειάζονται αρκετά: σήτες, σωληνάκια που τα απομονώνεις και τελάρα».
Υστερα από πολλές άγρυπνες νύχτες, οι τρεις τους κατάφεραν να καλλιεργούν με επιτυχία τέσσερα είδη εντόμων, δύο είδη σκουληκιού και δύο κατσαρίδας, υψηλής ποιότητας. Δεν ήταν εύκολο. Για ένα είδος χρειάστηκαν δυόμισι χρόνια προκειμένου να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα που προκαλούσε στα σκουλήκια ένα συγκεκριμένο βακτηρίδιο. Με τη μέθοδο, ωστόσο, δοκιμής και σφάλματος, πέτυχαν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.
«Στην αρχή ήμουν επιφυλακτική. Επειδή είναι όμως κάτι τόσο καινοτόμο και με προοπτικές, πιστεύω ότι είμαστε σε καλή φάση. Θα πάμε καλά», δηλώνει αισιόδοξη η γυναίκα της οικογένειας, Αναστασία Σταυρακάρα, η οποία περιγράφει τις πολλές περιπέτειες που πέρασε η οικογένεια στην Ελλάδα εξαιτίας του ότι ο κλάδος δεν είναι καθόλου γνωστός: από ένα μεταφορέα που σιχαινόταν τα έντομα και άρχισε να τσαλαπατάει τα σκουλήκια μέχρι την απουσία Κωδικού Αριθμού Δραστηριότητας ακόμη για τον συγκεκριμένο επιχειρηματικό κλάδο και της όποιας ενίσχυσης με τη μορφή χρηματοδοτήσεων.
Προς το παρόν, η επιχείρηση προμηθεύει τα έντομα ζωντανά σε ζωολογικά πάρκα στην Αθήνα, στην Κρήτη, στην Κύπρο και στην Ολλανδία, με μια τιμή που ξεπερνάει τα 10 ευρώ το κιλό (χονδρική). «Με πήρε τηλέφωνο ο ιδιοκτήτης του Αττικού Πάρκου και με ευχαρίστησε για την ποιότητα των σκουληκιών. Είναι η πρώτη φορά που έχω βγάλει τόσα πουλιά και τόσες μαϊμούδες, μου είπε. Τη συνταγή που έχω για να τα ταΐζω την πλήρωσα για να την πάρω και έχει οκτώ διαφορετικά είδη. Εκεί ποντάρουμε· στην ποιότητα», υπογραμμίζει ο κ. Σταυρακάρας.
Αντί για ιχθυάλευρα
1,5 δισ. ευρώ έχει επενδυθεί παγκοσμίως σε καλλιέργεια εντόμων. 30.000 άμεσες θέσεις εργασίας έχουν δημιουργηθεί. Πηγή: Διεθνής Πλατφόρμα για τα Εντομα ως Τροφή και Ζωοτροφή
Αυτή ωστόσο είναι μόνον η αρχή για την πρωτοπόρο οικογενειακή επιχείρηση που άρχισε πλέον να βλέπει τους κόπους της να ανταμείβονται και αναγνωρίζει πως το μέλλον προβλέπεται λαμπρότερο. Η αλήθεια είναι πως το timing τους δεν θα μπορούσε να είναι καλύτερο.
Ηδη από το 2017, η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει στρέψει το βλέμμα της στα έντομα ως εναλλακτική πηγή ζωοτροφής, πολύ πλούσια σε πρωτεΐνη, αλλά παράλληλα και πολύ φιλική προς το περιβάλλον. Με τη λογική αυτή, η Κομισιόν ενέκρινε τη χρήση εντομοπρωτεΐνης στις ιχθυοτροφές πριν από έξι χρόνια, ενώ μόλις τον Αύγουστο του 2021 έδωσε το πράσινο φως στη χρήση της ως τροφής για πουλερικά και χοίρους. Η επίτροπος Υγείας και Ασφάλειας Τροφίμων της Ευρωπαϊκής Ενωσης, Στέλλα Κυριακίδου, δήλωσε εκείνη την ημέρα πως καλωσορίζει την απόφαση αυτή ως «ένα ακόμη μικρό βήμα στο ταξίδι προς μια βιώσιμη διατροφική αλυσίδα».
Επενδυτικό ενδιαφέρον
«Τώρα θέλουμε να κάνουμε scale up της παραγωγής. Μέχρι τώρα τα κάναμε όλα μόνοι μας· έπρεπε να κάνουμε τους παραγωγούς, τους μεταφορείς, τους sales managers. Ολα εμείς οι τρεις», αναφέρει ο γιος της οικογένειας, Φώτης Σταυρακάρας, προσθέτοντας πως πλέον με τις τελευταίες εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ενωση τους προσεγγίζουν επενδυτές για τη δημιουργία μονάδας επεξεργασίας των εντόμων.
Η κινητικότητα αυτή έχει ωθήσει και νέους να μπουν δυναμικά στον κλάδο της εκτροφής. «Στην Ελλάδα είμαστε πίσω, αλλά βλέπω ότι υπάρχει ενδιαφέρον», σχολιάζει η Ρωξάνη Γκάτσου, μοριακή βιολόγος και ιδρυτικό μέλος της startup «Skolix», που ξεκίνησε με την καλλιέργεια εντόμων για ζωοτροφές πριν από ενάμιση χρόνο με βάση της την Εδεσσα στην κεντρική Μακεδονία. «Είμαστε χαρούμενοι που ασχολούμαστε με αυτό. Αυτή τη στιγμή θεωρείται ένα premium προϊόν για ζωοτροφές, είναι ακριβότερο προϊόν σε σχέση με τη φθηνή σόγια, αλλά έτσι όπως πάμε θα είναι αναγκαίο. Με την κρίση που ζήσαμε εξαιτίας της Ουκρανίας, φάνηκε ότι αυτό θα γίνει ακόμα πιο γρήγορα. Αν γίνει πιο εντατικά και αυτοματοποιημένα η καλλιέργεια –όπως ξεκίνησε παραδείγματος χάρη στη Γαλλία– θα αυξηθούν οι ποσότητες και θα πέσουν και οι τιμές», επισημαίνει.
Η κ. Γκάτσου εμπνεύστηκε τόσο από το επιστημονικό όσο και από το προσωπικό της υπόβαθρο. «Είμαστε από αγροτική οικογένεια και ζήσαμε το πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο τομέας τροφίμων για ζώα. Δεν είναι βιώσιμο. Ηδη χρησιμοποιούμε το 70% της καλλιεργήσιμης γης για την τροφή των ζώων. Η εκτροφή των εντόμων προσφέρει μια εναλλακτική».
Οπως λέει, ο κόσμος αντιδρά στην ιδέα του εντόμου αλλά ειδικά στην περίπτωση της κότας, για παράδειγμα, είναι πιο φυσικό να τρώει έντομα –κάτι που θα έκανε από μόνη της στη φύση– παρά μεταλλαγμένη σόγια, η οποία έπειτα περνάει σε όλη τη διατροφική αλυσίδα.
Και οι δύο επιχειρήσεις αναγνωρίζουν πως τα έντομα έχουν προοπτική και ως κομμάτι της ανθρώπινης διατροφής στο άμεσο μέλλον. Σε κάποια προϊόντα στο εξωτερικό υπάρχουν ήδη έντομα σε μορφή αλεύρου, ενώ η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων έχει εγκρίνει τέσσερα είδη εντόμων ως ασφαλή για βρώση έπειτα από αιτήσεις εταιρειών που χρησιμοποιούν την πρωτεΐνη τους σε σκευάσματα. Η απόφαση προκάλεσε αντιδράσεις. «Χρειάζεται ενημέρωση. Υπάρχει προκατάληψη, που είναι δικαιολογημένη. Αν ενημερωθεί όμως ο κόσμος ότι δεν θα έρθει μια κατσαρίδα στο πιάτο του και αντιληφθεί τα προτερήματα, θα αλλάξει γνώμη», υποστηρίζει ο Φώτης Σταυρακάρας. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, τα σκουληκάκια των δύο επιχειρήσεων θα μεγαλώνουν σε τελάρα στη Βόρεια Ελλάδα και θα κατευθύνονται σε ζωοτροφές, αποφέροντας όμως κέρδη και δημιουργώντας θέσεις εργασίας.
Τα έντομα είναι πλούσια σε πρωτεΐνες και η καλλιέργειά τους έχει χαμηλό περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Το ΑΠΘ (το Εργαστήριο Χημείας και Τεχνολογίας Τροφίμων του ιδρύματος) πρωτοπορεί, επιχειρώντας να απομονώσει την πρωτεΐνη από έντομα για χρήση σε τρόφιμα (όπως σε αρτοειδή) ενώ διερευνά τις πιθανότητες χρήσης της ως τροφής για ελληνικά ψάρια.
Σκαθάρια παράγωγα της εκτροφής σκουληκιών της οικογένειας Σταυρακάρα
Οικολογική και υπεραποδοτική καλλιέργεια πρωτεΐνης
Η οικογένεια Σταυρακάρα γνωρίζει από πρώτο χέρι πόσο φιλική προς το περιβάλλον είναι η καλλιέργεια που εφαρμόζει. Oπως λένε, για ένα κιλό σκουλήκια, χρειάζονται δύο κιλά ξηρή τροφή, πέντε κιλά καρότο και μηδαμινό νερό. Και από το σκουλήκι δεν πετιέται τίποτα. «Είναι 100% χρήσιμο», υπογραμμίζουν, λέγοντας χαρακτηριστικά πως ακόμη και τα περιττώματά τους τα πουλάνε για κοπριά σε βιολογική καλλιέργεια. Αντίστοιχα, για να εξαχθεί από φυτά η αντίστοιχη πρωτεΐνη –η οποία παράγεται από τα εκατομμύρια έντομα της οικογένειας, που χωρούν σε μόλις τρία κοντέινερ– θα χρειάζονταν κάποια στρέμματα γης.
«Η καλλιέργεια εντόμων έχει πολύ χαμηλό αποτύπωμα άνθρακα σε σχέση με τις άλλες καλλιέργειες ενώ απαιτεί ελάχιστο χώρο και ελάχιστη κατανάλωση νερού και τροφής», επιβεβαιώνει στην «Κ» η Αδαμαντίνη Παρασκευοπούλου, αναπληρώτρια καθηγήτρια και διευθύντρια του Εργαστηρίου Χημείας και Τεχνολογίας Τροφίμων του Τμήματος Χημείας του ΑΠΘ, το οποίο πρωτοπορεί στον τομέα καθώς εξερευνά την απομόνωση πρωτεΐνης για χρήση σε τρόφιμα, ενώ διερευνά τις πιθανότητες χρήσης της ως τροφής για ελληνικά ψάρια.
Oπως σημειώνει, η μία γνωμοδότηση έρχεται μετά την άλλη, γεγονός που σηματοδοτεί ότι υπάρχει προοπτική στον τομέα αυτόν. «Αυτό κινεί και το ενδιαφέρον νέων επαγγελματιών που τώρα ξεκινούν ή ενδιαφέρονται να ξεκινήσουν». Ενθαρρυντικά είναι και τα στοιχεία της Διεθνούς Πλατφόρμας για τα Eντομα ως Τροφή και Ζωοτροφή, σύμφωνα με την οποία έχει ήδη επενδυθεί 1,5 δισ. ευρώ σε εταιρείες χωρών-μελών της πλατφόρμας, ενώ 30.000 άμεσες θέσεις εργασίας αναμένεται να δημιουργηθούν έως το 2030.
Πηγή: kathimerini.gr
