Στην Ευρυτανία, λίγα χιλιόμετρα έξω από το Καρπενήσι, συναντά κανείς τη Μονή Προυσού, το σημείο αναφοράς της περιοχής. Η Μονή βρίσκεται στο ομώνυμο χωριό, σε απόσταση περίπου 40 λεπτών με το αυτοκίνητο από το κέντρο του Καρπενησίου.
Το επιβλητικό τοπίο στο οποίο εντοπίζεται -είναι χτισμένη σε ένα απόκρημνο και βραχώδες σημείο μεταξύ των βουνών Χελιδόνα, Καλιακούδα και της οροσειράς του Τυμφρηστού- δίνει την εντύπωση ότι μοιάζει να κρέμεται από έναν κάθετο και επιβλητικό βράχο.
Η μονή, που είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, χτίστηκε τον 12ο αιώνα, ως Μονή Πυρσού, ενώ από το 1845 φέρει την σημερινή της ονομασία. Το όνομά της, σύμφωνα με την παράδοση, οφείλεται στη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Προυσιώτισσας, με καταγωγή από την Προύσα της Μικράς Ασίας.
Από τα πιο εντυπωσιακά σημεία της μονής, είναι η κρύπτη μέσα στο βράχο, όπου έχει διαμορφωθεί παρεκκλήσι με τοιχογραφίες από τον 13ο αιώνα, με το ξυλόγλυπτο τέμπλο της να χρονολογείται από το 1810.
Στο χώρο της μονής λειτουργεί, επίσης, και μουσείο όπου φιλοξενείται πληθώρα πολύτιμων εκθεμάτων, όπως εικόνες από τον 15ο και 16ο αιώνα και κειμήλια, βιβλία και κώδικες, χειρόγραφα, καθώς και μέρος του οπλισμού του Καραϊσκάκη.
Μεγάλο μέρος της Μονής κάηκε από τους Γερμανούς τον Αύγουστο του 1944 και τότε καταστράφηκαν πολλά κειμήλια, σκεύη, χειρόγραφα και βιβλία, αλλά ευτυχώς όχι και η πολύτιμη εικόνα της Παναγίας.
Μονή Προυσού: Εκεί όπου θεραπεύτηκε ο Καραϊσκάκης
Λέγεται πως ο Γεώργιος Καραϊσκάκης όταν έπασχε από φυματίωση, προσέτρεξε για βοήθεια στην Προυσού. Η Παναγία θεράπευσε τον μεγάλο αγωνιστή του ’21 και εκείνος για να την ευχαριστήσει, έντυσε τη θαυματουργή εικόνα με χρυσό.
Εξάλλου, η Μονή Προυσού αποτελούσε το προσωπικό καταφύγιο του Καραϊσκάκη, ενώ σε αυτήν φιλοξενήθηκαν και άλλοι αγωνιστές της επανάστασης, όπως ο Μπότσαρης, ενώ κατά καιρούς έβρισκαν καταφύγιο ασθενείς και διαβάτες.
Στο μουσείο της Μονής εκτίθεται το σπαθί, το όπλο του και το χαρακτηριστικό φέσι του Καραϊσκάκη. Στην Προυσιώτισσα θα δεις στον βράχο πάνω από το παρεκκλήσι επτά πατημασιές διαφορετικού μεγέθους και χρώματος. Είναι, λένε, τα βήματα της Παναγίας η οποία ανέβηκε τον βράχο για να πάει στη σπηλιά που βρίσκεται σήμερα το μοναστήρι.
Η εικόνα της Παναγίας είναι τύπου Οδηγήτριας και είναι επιχρυσωμένη με αργυροεπίχρυση ένδυση, δώρο του στρατηγού Γεωργίου Καραϊσκάκη που φιλοξενούνταν στη Μονή την περίοδο της επανάστασης του 1821 μ.Χ. Την ένδυση, την κατασκέυασε ο χρυσοχόος Γεωργίος Καρανίκας το 1824 μ.Χ., όπως μας αποκαλύπτει η ανάγλυφη επιγραφή πάνω από τον δεξιό ώμο της Παναγίας: «Η Παντάνασσα. Δι εξόδων του γενναιοτάτου στρατηγού Γεωργίου Καραϊσκάκη, χειρί Γεωργίου Καρανίκα, 1824».
Η ιστορία της θαυματουργής εικόνας
Στο ιστορικό της μονής αναφέρεται ότι επί τουρκοκρατίας καταστράφηκε πολλές φορές. Η τελευταία όμως καταστροφή, που μετέβαλε τα κτίρια σε σωρούς ερειπίων, έγινε το 1944 μ.Χ. από τους Γερμανούς. Μετά την καταστροφή των κτισμάτων, ένας αξιωματικός θέλησε να κάψει και την εκκλησία. Προσπάθησε πολλές φορές, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Ενώ λοιπόν στεκόταν άπ’ έξω κι έδινε διαταγές, τιμωρήθηκε παραδειγματικά από το χέρι της Παναγίας. Μια αόρατη δύναμη τον έριξε με ορμή πάνω στο πλακόστρωτο. Το χτύπημα ήταν δυνατό, και ο Γερμανός ανίκανος να σηκωθεί. Τον σήκωσαν οι στρατιώτες και τον έβαλαν πάνω σε ζώο για να τον μεταφέρουν στο Αγρίνιο. Έτσι ο ναός παρέμεινε αβλαβής, όπως διαφυλάχθηκε ακέραιος δια μέσου των αιώνων.
Πέρασαν τέσσερα χρόνια. Ο εμφύλιος πόλεμος τώρα μαίνεται στην ελληνική ύπαιθρο. Οι κάτοικοι της Ευρυτανίας και ορεινής Ναυπακτίας εγκαταλείπουν τα χωριά τους και προσφεύγουν για ασφάλεια σε άλλα μέρη της Ελλάδος. Μαζί τους προσφεύγει και η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας. Ακολουθεί κι αυτή την τύχη των παιδιών της και μεταφέρεται από τους μοναχούς του Προύσου στη ακρόπολη της Ναυπάκτου. Το μοναστήρι παραμένει τελείως έρημο.
Ύστερα από καιρό αρχίζουν οι επιχειρήσεις του στρατού. Η ενάτη μεραρχία αναλαμβάνει εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην Ευρυτανία. Μερικά τμήματα περνούν από τον Προυσό. Ορισμένοι αξιωματικοί και στρατιώτες πλησιάζουν στη σκοτεινή εκκλησούλα της σπηλιάς και μπαίνουν για να προσκυνήσουν. Εκεί μέσα αντικρίζουν ένα παράδοξο θέαμα: Μπροστά το τέμπλο, στ’ αριστερά της ωραίας πύλης, να αναμμένο καντήλι και μια καλόγρια γονατιστή. Οι στρατιώτες απορούν. Πως ζει αυτή η μοναχή εδώ, τη στιγμή που η Ευρυτανία είναι τελείως έρημη από κατοίκους; Πως συντηρείται, τι τρώει, που βρίσκει λάδι για το καντήλι; Την ερωτούν λοιπόν, κι εκείνη σεμνά και πονεμένα τους απαντά: «Παιδιά μου, ζω εδώ μοναχή μου δυόμισι τώρα χρόνια. Για τη δική μου ζωή δεν χρειάζονται φαγητό και ψωμί. Μου αρκεί ότι έχω το καντήλι μου αναμμένο». Οι στρατιώτες, κουρασμένοι από τις επιχειρήσεις και βιαστικοί να φύγουν, δεν έδωσαν προσοχή στα λόγια της.
Την επομένη όμως, όταν τα έφεραν πάλι στη μνήμη τους, κατάλαβαν πως επρόκειτο για κάτι θαυμαστό. Κι όταν αργότερα περνούσαν από τη Ναύπακτο, ζήτησαν με επιμονή άδεια από τον διοικητή τους νια να επισκεφθούν τον μητροπολίτη. Ο επίσκοπος Ναυπακτίας και Ευρυτανίας Χριστόφορος τους υποδέχθηκε με αγάπη, κι αφού τους άκουσε συγκινημένος, έριξε φως στο μυστήριο. «Ο ναός, τους είπε, που επισκεφθήκατε, ανήκει στην έρημη τώρα ιερά μονή Προυσιώτισσας, της οποίας η θαυματουργή εικόνα βρίσκεται πάνω από δύο χρόνια εδώ, στο παρεκκλήσι της μητροπόλεως μας, στον άγιο Διονύσιο. Πηγαίνετε να την προσκυνήσετε, και θα καταλάβετε».
Πήγαν πράγματι και προσκύνησαν. Τότε αυθόρμητα στον καθένα δόθηκε η εξήγηση στην απορία του: Στην εικόνα της Θεομήτορος αναγνώρισαν τη μοναχή εκείνη που συνάντησαν στο εκκλησάκι της σπηλιάς, ψηλά στον Προυσό!
Συγκίνηση: Τα Πατήματα της Παναγίας της Προυσιώτισσας
Στο δρόμο για τον Προυσό υπάρχει το μονοπάτι όπου βρίσκονται τα “πατήματα της Παναγίας”. Είναι ένα αξιοπερίεργο και ανερμήνευτο γεωλογικό φαινόμενο, καθώς στον κάθετο βράχο και ενσωματωμένο σ’ αυτό φαίνονται επτά διαφορετικού χρώματος σχήματα που έχουν την μορφή πατημάτων.
Από το σημείο αυτό σύμφωνα με την παράδοση, πέρασε η Παναγία στο δρόμο της για τον Προυσό.
Ο Ευαγγελιστής Λουκάς κατά την περίοδο που βρισκόταν στην Πάτμο, ζωγράφισε μαζί με άλλες εικόνες και την εικόνα της Παναγίας που βρίσκεται στον Προυσό.
Τὰ «Πατήματα τῆς Παναγίας» ἀλλὰ καὶ την εικόνα της, συναντάει ὁ ἐπισκέπτης στὸ μονοπάτι ποὺ ὁδηγεῖ στὴ Μονὴ Προυσοὺ στὸ Καρπενήσι.
Τὸ σημεῖο ποὺ βρίσκεται μόλις 10 χλμ ἀπὸ τὸ μοναστήρι τοῦ Προυσοῦ εἶναι ἐπισκέψιμο καὶ πλῆθος πιστῶν δὲν παραλείπουν νὰ κάνουν μία στάση γιὰ νὰ προσκυνήσουν μὲ εὐλάβεια καὶ ταπείνωση.
Μπρελὸκ αὐτοκινήτων, κλειδιὰ καὶ κέρματα εἶναι μόνο μερικὰ ἀπὸ τὰ προσωπικὰ ἀντικείμενα ποὺ ἀφιερώνουν στὴν Παναγία οἱ προσκυνητές. Δειλὰ-δειλὰ ἀνάμεσά τους ξεπροβάλλουν κοῦκλες μικρῶν παιδιῶν «ἐκλιπαρώντας» γιὰ τὴν προστασία τῶν νεαρότερων πιστῶν.
Κλείνοντας, παρατηρούμε πως η εικόνα αυτή κουβαλά πάνω της πολλά χρόνια ιστορίας. Επίσης, έχουν εξομολογηθεί πολλοί θαύματά της και οι πιστοί προσπέφτουν συνεχώς και ζητούν τη βοήθεια της Παναγίας.
