Η Αγία Σοφία κατά τη διάρκεια Θείας Λειτουργίας. Ο πίνακας ντοκουμέντο του Φοσσάτι, που αποτύπωσε όλα τα ψηφιδωτά και τον «Eξαπτέρυγο Aγγελο» πριν καλυφθούν με γύψο

Πρόκειται για ένα από τα λιγοστά και σπάνια σύγχρονα έργα τέχνης που απεικονίζουν την Αγία Σοφία ως χριστιανικό ναό. Από την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης το 1453 κι έπειτα, λειτουργούσε ως τζαμί. Μάλιστα, καθώς όλες οι χριστιανικές αγιογραφίες ήταν -κατ’ εντολή του σουλτάνου- καλυμμένες, ελάχιστοι είχαν δει το εσωτερικό της όπως το είχαν αφήσει οι βυζαντινοί

Ένας από τους «τυχερούς», ήταν ο καλλιτέχνης του έργου αυτού. Ο Γκασπάρε Φοσσάτι και ο αδερφός του, Τζουζέπε, ήταν φημισμένοι αρχιτέκτονες από την Ελβετία. Αφού διακρίθηκαν για το έργο τους στην Ρωσία, σχεδιάζοντας ναούς και βασιλικά ανάκτορα, ταξίδεψαν στην Πόλη το 1847.

Εκεί, ο σουλτάνος Αμπντούλ Μετζίτ Α’ τους ανέθεσε την ανακαίνιση της Αγίας Σοφίας. Τα έργα συντήρησης και αποκατάστασης κρίθηκαν απαράιτητα, καθώς το μνημείο δεν είχε συντηρηθεί για αιώνες.

Επί δύο χρόνια, πάνω από 800 εργάτες δούλευαν για την αποκατάσταση της πάλαι μεγαλοπρεπούς εκκλησίας. Έγινε ενίσχυση του θόλου και των παράπλευρων ημιθολίων, καθαρισμός των ψηφιδωτών, αντικατάσταση των πολυελαίων. Επί δύο χρόνια, ο Γκασπάρε Φοσσάτι μπορούσε να θαυμάζει τα χριστιανικά έργα τέχνης και να φαντάζεται την Αγία Σοφία την εποχή της μεγάλης αίγλης της.
Έτσι «γεννήθηκε» ο διάσημος ρομαντικός πίνακας, φιλοτεχνημένος με λάδι σε καμβά 53 x 42. Αν και τον ζωγράφισε το 1849, η σκηνή μας μεταφέρει στον 12ο αιώνα. Ο βασιλιάς της Αγγλίας, Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος, μεταλαμβάνει από τα χέρια του Πατριάρχη, ενώ στα αριστερά στέκεται και ο αυτοκράτορας Αλέξιος Α’ Κομνηνός. Τριγύρω, η Αγιά Σοφιά κατάμεστη από πιστούς που παρακολουθούν το μυστήριο

Αλήθεια ή φαντασία;

Πολλοί σπεύδουν να πιστέψουν ότι ο Ελβετός καλλιτέχνης βασίστηκε στην περιγραφή ενός ιστορικού γεγονότος, το οποίο οπτικοποίησε. Στα τέλη του 11ου αιώνα, ο Άγγλος βασιλιάς είχε ταξιδέψει στη Μεσόγειο και μάλιστα κατέλαβε την Κύπρο. Ωστόσο, σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, ο Ριχάρδος δεν έφτασε ποτέ στην Πόλη.

Ο Λεοντόκαρδος συμμετείχε στην Γ΄ Σταυροφορία αλλά ο Αλέξιος Κομνηνός είχε πεθάνει από το 1118, 39 χρόνια προτού γεννηθεί ο Ριχάρδος.

Αλλά ακόμη κι αν δεν είναι αυτός ο αυτοκράτορας που απεικονίζεται στο έργο, είναι εμφανές ότι ο Φοσσάτι δεν ακολούθησε κάποια ιστορική περιγραφή, καθώς ο Βυζαντινός αυτοκράτορας πάντα καθόταν στη δεξιά πλευρά της Αγίας Σοφίας

Φυσικά βέβαια, παρά τις ιστορικές ανακρίβειες, ο πίνακας δεν παύει να αποτελεί καλλιτεχνικό κειμήλιο. Φιλοτεχνήθηκε από έναν άνθρωπο που μελέτησε σε βάθος τον ναό – προκειμένου να τον αναστηλώσει – και είδε με τα μάτια του τις αυθεντικές τοιχογραφίες, χωρίς την «λογοκρισία» του Σουλτάνου.
Τότε, ο Φοσσάτι και ο αδελφός του ανακάλυψαν και φωτογράφησαν τα σπουδαία μωσαϊκά που περιλάμβαναν και τη μορφή του Αγγέλου (πιθανολογείται ότι το ψηφιδωτό αναπαριστά τον αρχάγγελο Σεραφείμ, που προστατεύει τον Θρόνο του Θεού και δημιουργήθηκε μεταξύ 9ου και 14ου αιώνα). Οι Φοσσάτι «κατέγραψαν» τα μωσαϊκά σε έγχρωμες υδατογραφίες και λιθογραφίες που περιλάμβαναν και τη μορφή του Αγγέλου αλλά η ανακάλυψή τους μάλλον δεν συγκίνησε τον Σουλτάνο, ο οποίος διέταξε να καλυφθεί ξανά με γύψο/

Οι εικαστικές αναφορές των αδελφών Fossati αποτελούσαν μέχρι σήμερα τη μοναδική πηγή απόδειξης του ανεπανάληπτου αυτού μωσαϊκού. Μάλιστα ο άγγελος με τα έξι φτερά έχει διαστάσεις 1.5 Χ 1 μέτρο και «αποκαλύφθηκε» το 2009 από τους σύγχρονους αναστηλωτές της Αγίας Σοφίας, προκαλώντας ενθουσιασμό στην παγκόσμια κοινότητα. Σήμερα, σε αντίθεση με άλλα έργα του Φοσσάτι που βρίσκονται σε μουσεία ανά την Ελλάδα, ο συγκεκριμένος πίνακας εκτίθεται στο Εθνικό Μουσείο της Ελβετίας, πατρίδα του καλλιτέχνη.

Πηγή: mixanitouxronou