Η κοσμοϊστορική ναυμαχία της αρχαιότητας, που διεξήχθη στις 28 ή 29 Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ
Η ναυμαχία της Σαλαμίνας θεωρείται μία από τις σημαντικότερες μάχες στην ανθρώπινη ιστορία. Αν οι Πέρσες είχαν νικήσει, πιθανότατα η αλματώδης ανάπτυξη της αρχαίας Ελλάδας θα είχε ανακοπεί και ως εκ τούτου, ολόκληρος ο δυτικός πολιτισμός δεν θα ήταν όπως τον γνωρίζουμε σήμερα.
Είναι δύσκολο να αντιληφθούμε τα γεγονότα διαβάζοντας μόνο τις ιστορικές περιγραφές. Πρόσφατα, ο μικροναυπηγός και μελετητής της ναυτικής ιστορίας, Ευάγγελος Γρυπιώτης κατάφερε να οπτικοποιήσει την επική ναυμαχία.
Ας ακολουθήσουμε την ιστορική αναμέτρηση με τη βοήθεια της εικονογράφησης
Κάθοδος των Περσών και η λεηλασία της Αθήνας
Οι Πέρσες το καλοκαίρι του 480 π. Χ, δηλαδή δέκα χρόνια μετά την ήττα τους στον Μαραθώνα, ετοίμασαν μια δεύτερη εκστρατεία, αρχηγός της οποίας ήταν ο Ξέρξης. Ο Αθηναίος πολιτικός και στρατηγός Θεμιστοκλής έπεισε τους Έλληνες να κλείσουν τα στενά των Θερμοπυλών και το θαλάσσιο πέρασμα στο Αρτεμίσιο
Στη μάχη των Θερμοπυλών οι Σπαρτιάτες μαζί με τους Θηβαίους και τους Θεσπιείς αντιστάθηκαν ηρωικά και ηττήθηκαν μετά από προδοσία του Εφιάλτη.
Η αναμέτρηση αυτή θεωρείται ως μια από τις πιο σημαντικές μάχες στην ελληνική και στην παγκόσμια ιστορία. Οι Έλληνες ηττήθηκαν, αλλά έδωσαν λαμπρό παράδειγμα αυταπάρνησης, αυτοθυσίας και υπακοής στην πατρίδα.
Χάρτης του ελληνικού κόσμου κατά τη διάρκεια της δεύτερης Περσικής εισβολής. Πηγή:wikipedia
Αμέσως μετά την θυσία του Λεωνίδα και τις ναυτικές συγκρούσεις στο Αρτεμίσιο, ο τεράστιος στρατός των Περσών ξεχύθηκε σαν πλημμυρίδα στην Βοιωτία φτάνοντας κατά τα μέσα Σεπτεμβρίου στις Βόρειες παρυφές της Αττικής.
Πρωταρχικός στόχος του Πέρση βασιλιά είναι η ολοκληρωτική καταστροφή της Αθήνας. Παράλληλα ο Περσικός στόλος έπλεε προς τις ακτές της Αττικής.
Περισσότεροι από 200.000 χιλιάδες Αθηναίοι πολίτες πήραν τον δρόμο της προσφυγιάς ζητώντας καταφύγιο στα νησιά της Σαλαμίνας, της Αίγινας, στον Πόρο, αλλά και σε διάφορες πόλεις της Πελοποννήσου.
Ο στρατός του Ξέρξη επιτέθηκε με μανία στην Αθήνα ισοπεδώνοντας κτίρια, πυρπολώντας ναούς και σφαγιάζοντας τους λιγοστούς ανήμπορους κατοίκους που είχαν απομείνει στην πόλη και είχαν οχυρωθεί στην Ακρόπολη, υψώνοντας ξύλινους φράχτες πιστεύοντας ότι αυτά είναι τα «ξύλινα τείχη» του χρησμού της Πυθίας που θα σώσουν την Πόλη από τους βαρβάρους.
Ο Ελληνικός στόλος προσορμισμένος στην Κυνόσουρα. Ο Θεμιστοκλής ανάγκασε τον Ξέρξη να επιτεθεί στα Στενά της Σαλαμίνας, όπου η αριθμητική υπεροχή των Περσών ήταν άχρηστη και προβληματική
Διαβουλεύσεις και προετοιμασίες των αντιπάλων
Από την νότια πλευρά του κόλπου της Σαλαμίνας, όπου ναυλοχούσε ο Ελληνικός στόλος ήταν ορατές οι στήλες καπνού της κατεστραμμένης πόλης την Παλλάδας, κάτι που αναστάτωσε τα αθηναϊκά πληρώματα.
Οι ψυχές τους πλημύρισαν με τον πόθο της εκδίκησης. Δεν νοιώθουν «απάτριδες», όπως με περισσή αλαζονεία τους αποκαλεί ο Κορίνθιος ναύαρχος. Τα πλοία τους είναι για αυτούς ένα κομμάτι «ελεύθερης πατρίδας» και είναι είναι έτοιμοι να την υπερασπιστούν.
Ο Θεμιστοκλής γνωρίζοντας καλά τα πλεονεκτήματα που παρέχουν στον Ελληνικό στόλο τα στενά μεταξύ του νησιού της Σαλαμίνας και των ακτών της Αττικής (σημερινό Πέραμα) και μη μπορώντας να πείσει τους Έλληνες ναυάρχους να μείνουν στην ασφάλεια των στενών και να πολεμήσουν εκεί τον Περσικό στόλο, καταφεύγει σε ένα τέχνασμα που παρασύρει τους Πέρσες στα στενά.
«Αναγκάζει» έτσι τους Έλληνες να ναυμαχήσουν στον χώρο που εκείνος έχει επιλέξει, όχι μόνο χάρη στον περιορισμένο χώρο που ευνοεί τα ευέλικτα ελληνικά πλοία, αλλά και έχοντας μελετήσει τα καιρικά φαινόμενα (αέρας και κυματισμός) που σκοπεύει να εκμεταλλευτεί σε βάρος του Περσικού στόλου.
Με την επιλογή αυτή, κυριολεκτικά έσωσε το στρατήγημα του, την Ελλάδα μα και ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο από την Περσική λαίλαπα και τον επεκτατισμό του αλαζόνα Πέρση μονάρχη.
Η είσοδος του περσικού στόλου στα στενά της Σαλαμίνας. Ο βασιλιάς Ξέρξης, βέβαιος για τη νίκη, ανέβηκε σε μία πλαγιά του βουνού Αιγάλεω για να παρακολουθήσει τη ναυμαχία. Οι Πέρσες επιχείρησαν να εγκλωβίσουν τους Έλληνες, αλλά έπεσαν στην παγίδα του Θεμιστοκλή.
Το χρονικό της Ναυμαχίας
Τα πλοία των Ελλήνων παραμένουν στις ακτές της Σαλαμίνας προστατευμένα από τον στρατό των Ελλήνων που είναι παραταγμένος στο νησί. Ο στόλος των Περσών εισέρχεται στα στενά της Σαλαμίνας με σκοπό να παγιδεύσει τον ελληνικό στόλο και να τον εμποδίσει να ξεφύγει.
Ο Θεμιστοκλής έχει πετύχει να παρασύρει τους Πέρσες στα στενά εμποδίζοντας παράλληλα τους Έλληνες να διαφύγουν και αναγκάζοντας τους να ναυμαχήσουν στο σημείο που εκείνος έχει επιλέξει για την διεξαγωγή της ναυμαχίας.
Ο Περσικός στόλος μπαίνει τη νύχτα στα στενά.
Ο Περσικός στόλος μπαίνει τη νύχτα στα στενά με απόλυτη ησυχία παραπλέοντας τις ακτές της Αττικής κάτω από το άγρυπνο βλέμμα και την προστασία του στρατού των Περσών που έχει παραταχθεί σε ολόκληρη την Αττική ακτή, εκεί όπου σήμερα έχει χτιστεί το Πέραμα.
Χρησιμοποιούν φωτιές και πυρσούς προκειμένου να διευκολύνουν τους κυβερνήτες των Περσικών πλοίων που δεν γνωρίζουν καθόλου τις ακτές.
Στο νησάκι της Ψυττάλειας οι Πέρσες αποβίβασαν επίλεκτο στρατιωτικό σώμα
Κατά την είσοδο τους στα στενά, οι Πέρσες αποβιβάζουν στη νησίδα της Ψυττάλειας ένα ισχυρό απόσπασμα των Αθανάτων. Είναι επίλεκτο στρατιωτικό σώμα με αποστολή να σκοτώσει ή να αιχμαλωτίσει τους Έλληνες που θα κολυμπήσουν προς τα εκεί μετά την καταστροφή του Ελληνικού στόλου.
Οι Έλληνες εγκαταλείπουν το αγκυροβόλιο τους και παρατάσσονται σε ολόκληρο το μήκος των στενών, από την νησίδα του Αγίου Γεωργίου έως την άκρη της Κυνόσουρας, σε μονή σειρά. Αυτό τους δίνει την ευχέρεια και την δυνατότητα άνετων ελιγμών.
Σε αντίθεση με τους Πέρσες που έχουν παρατάξει τα πλοία τους, λόγω του αριθμού και του μεγέθους τους, σε διπλή ή και τριπλή σειρά, κοντά το ένα στο άλλο, γεγονός που περιορίζει σημαντικά τις κινήσεις τους και αχρηστεύει ουσιαστικά την υπεροπλία τους.
Αυτός είναι άλλωστε ένας από τους λόγους που ο Θεμιστοκλής επέλεξε τα στενά της Σαλαμίνας για την τιτάνια αυτή σύγκρουση που θα καθορίσει το μέλλον των Ελληνικών πόλεων.
Ο Ξέρξης, ο Μεγάλος Βασιλιάς των Περσών διατάσσει τους επιτελείς του να τοποθετήσουν σε ένα ψηλό σημείο του όρους Αιγάλεω, τον χρυσό του θρόνο για να παρακολουθήσει την σύγκρουση των δύο στόλων.
Αφενός πίστευε ότι οι Έλληνες θα ηττηθούν από τις ανώτερες δυνάμεις του, αφετέρου η παρουσία του αποσκοπούσε στο να κάνει τους καπετάνιους και τους άνδρες του να πολεμήσουν με θάρρος, γνωρίζοντας καλά την σκληρή τιμωρία που τους περίμενε εάν δεν πολεμήσουν καλά.
Στην δεξιά πτέρυγα των Ελλήνων παρατάχθηκαν οι ναυτικές μοίρες της Σπάρτης (16), της Αίγινας (30) και των Μεγάρων (20). Απέναντί τους είχαν τις ναυτικές μοίρες των πόλεων της Ιωνίας και της Καρίας.
Στο κέντρο της ελληνικής παράταξης τοποθετήθηκαν τα πλοία των μικρότερων πόλεων, Χαλκίδας (20), Σικυών (15), Επιδαύρου (10), Αμβρακίας (7), Ερέτριας (7), Τροιζήνας (5), Νάξου (4), Ερμιόνης (3), Λευκάδας (3), Κέας (2), Στύρων (2), Κύθνου (1), Κρότων (1). Απέναντί τους είχαν τις ναυτικές μοίρες της Παμφυλίας, της Λυκίας, της Κιλικίας και της Κύπρου.
Στην αριστερή πτέρυγα των Ελλήνων, παρατάχθηκαν οι 200 ή 300 Αθηναϊκές Τριήρεις, η ισχυρότερη και εμπειρότερη ναυτική μοίρα της Ελληνικής παράταξης.
Έχοντας απέναντί τους την εξίσου ισχυρότερη και εμπειρότερη, από την πλευρά των Περσών, ναυτική μοίρα, αυτή των Φοινίκων. Οι Πεντηκόντοροι της Μήλου, της Σίφνου, της Σερίφου και της Κύθνου είχαν προφανώς βοηθητικό ρόλο.
Η ψεύτικη επίθεση
Θέλοντας να παρασύρει σε εμπλοκή τους Πέρσες, ο Ελληνικός στόλος επιτίθεται συντεταγμένα κατά του Περσικού που παραμένει αμετακίνητος στις ακτές της Αττικής και την προστασία του Περσικού στρατού.
Στην συνέχεια, αφού φτάνει στα μέσα περίπου των στενών, ο Ελληνικός στόλος παίρνει την εντολή να υποχωρήσει κωπηλατώντας ανάποδα, με απόλυτη τάξη, έχοντας πάντα στραμμένα τα έμβολα του κατά του εχθρού.
Σκοπός του τακτικού αυτού ελιγμού των Ελλήνων είναι να παρασύρουν τον Περσικό στόλο σε μία άτακτη επίθεση εναντίον τους.
Οι Πέρσες παρασύρονται στην παγίδα των Ελλήνων. Πιστεύοντας ότι οι Έλληνες υποχωρούν τρομοκρατημένοι, ανοίγονται προς το μέσον των στενών, με πρώτους τους Φοίνικες και επιτίθενται ασύντακτα κατά των Αθηναίων, θέλοντας να διακριθούν στα μάτια του μονάρχη τους, κερδίζοντας τιμές και δώρα.
Τα Περσικά πλοία κλυδωνίστηκαν από τον αέρα. Μόλις «δίπλωσαν» επιτέθηκαν οι Αθηναϊκές τριήρεις.
Μελτέμι και μπουκαδούρα. Ο στρατηγός άνεμος
Τα περσικά πλοία πλησιάζουν τα ελληνικά που περιμένουν με τα φονικά τους έμβολα στραμμένα προς το μέρος τους.
Ο βορειοδυτικός άνεμος που δυναμώνει, κλυδωνίζει τα βαριά σκαριά αχρηστεύοντας τους Πέρσες τοξότες, παρασύροντας τα να στρέψουν τα πλευρά τους και αφήνοντάς τα, εκτεθειμένα στους πανέτοιμους Αθηναίους και το πανέξυπνο στρατήγημα του Θεμιστοκλή που είχε υπολογίσει το μελτέμι.
Ο «Ετήσιος» άνεμος, όπως το ονόμαζαν οι αρχαίοι Έλληνες και η θαλάσσια αύρα, η σημερινή «μπουκαδούρα» («τροπαία» στα αρχαία χρόνια) καθόρισαν τις πολεμικές εξελίξεις.
«Στην περιοχή της Ελευσίνας και της Σαλαμίνας τα μελτέμια δρουν ως βόρειοι-βορειοδυτικοί άνεμοι, ενώ στο Αιγαίο είναι βόρειοι–βορειοανατολικοί.
Στα τέλη Σεπτεμβρίου έχουν μια ειδική συμπεριφορά. Περίπου στις 10 π.μ. σηκώνεται θαλάσσια αύρα από τον Σαρωνικό, που στην περιοχή της μάχης φυσάει από νοτιοανατολικά.
Όλα αυτά τα γνώριζε πολύ καλά ο Θεμιστοκλής», εξηγεί ο καθηγητής και ακαδημαϊκός Χρήστος Ζερεφός που μελέτησε τον ρόλο του καιρού στη διάρκεια της ελληνο-περσικής Ναυμαχίας (πηγή Καθημερινή).
Τη ναυμαχία ξεκινά ο Αθηναίος Τριήραρχος Αμεινίας από τον Δήμο της Παλλήνης, που βυθίζει την πρώτη Φοινικική τριήρη.
Την επίθεση συνεχίζουν όλοι οι Αθηναίοι τριήραρχοι κάνοντας τους Φοίνικες να αντιληφθούν με τρόμο την δεινή θέση στην οποία έχουν περιέλθει.
Οι Αθηναίοι που κατέχουν την αριστερή πτέρυγα του Ελληνικού στόλου χτυπούν με σφοδρότητα τους Φοίνικες που έχουν την δεξιά πτέρυγα του Περσικού στόλου.
Η σύγκρουση γενικεύεται
Η δεξιά πτέρυγα των Ελλήνων που ανήκει στις δυνάμεις των Σπαρτιατών, των Αιγινιτών και των Μεγαρέων συγκρούεται με σφοδρότητα με την αριστερή των Περσών που κατέχουν οι δυνάμεις των Ιωνικών πόλεων και οι Κάρες σύμμαχοι.
Στο κέντρο των αντίπαλων στόλων πολεμούν με πείσμα και γενναιότητα οι Τριήρεις των μικρότερων Ελληνικών πόλεων ενάντια στις μοίρες της Παμφυλίας, της Λυκίας, της Κιλικίας και της Κύπρου.
Στην Αριστερή πτέρυγα των αντιπάλων, μάχονται με μοναδική δεινότητα και πάθος οι Αθηναϊκές τριήρεις ενάντια στους Φοίνικες της Σιδώνας και της Τύρου και είναι αυτές που τελικά γέρνουν την πλάστιγγα της νίκης υπέρ των Ελλήνων.
Οι Αθηναίοι με μία άριστα συντεταγμένη κυκλωτική κίνηση υπερφαλαγγίζουν τους Φοίνικες τρέποντας τους σε άτακτη φυγή, που στην συνέχεια παρασύρει ολόκληρο τον Περσικό στόλο.
Οι Πέρσες χάνουν κάθε έννοια τάξης και τακτικής, πολλά από τα πλοία τους συγκρούονται μεταξύ τους με αποτέλεσμα να υποστούν ζημιές που τα καθιστούν αναξιόπλοα. Χάνουν όμως και μεγάλο αριθμό από τα κουπιά τους με αποτέλεσμα να εξωκοίλουν στις ακτές. Μάλιστα, κάποιοι Πέρσες τριήραρχοι δεν διστάζουν καθόλου να εμβολίσουν και να βυθίσουν συμμαχικό τους πλοίο προκειμένου να γλυτώσουν από την καταστροφή και το μένος των Ελλήνων που τους καταδιώκουν.
Αμέσως μετά την επικράτηση των Ελλήνων στην θαλάσσια περιοχή των στενών της Σαλαμίνας και την ευρύτερη θαλάσσια ζώνη, τα Ελληνικά πλοία κύκλωσαν την νήσο της Ψυττάλειας και αποβίβασαν ένα σώμα οπλιτών, σφενδονητών και τοξοτών που αφάνισε στην κυριολεξία την επίλεκτη μονάδα των Περσών αλλά και τους Πέρσες ναυαγούς που είχαν καταφύγει στο νησί. Μιας και κανένας Πέρσης τριήραρχος ή αξιωματικός δεν μερίμνησε για την ασφαλή εκκένωση του νησιού.
Τέτοιος ήταν ο όγκος από τα συντρίμμια του Περσικού στόλου που ένα μεγάλο μέρος τους παρασύρθηκε από τον Βόρειο- Βορειοδυτικό άνεμο ως το ακρωτήριο Κωλιάδα της Αττικής στην σημερινή παραλία του Αγίου Κοσμά.
Η καταστροφή για τον στόλο των Περσών είναι καθοριστική, το ηθικό των πληρωμάτων καταρρακωμένο, η έπαρση και η αλαζονεία του Πέρση μονάρχη κατακερματισμένη, τέτοιος είναι ο πανικός του, που λίγες μέρες μετά την ήττα του στην θάλασσα φεύγει ντροπιασμένος με τα πλοία που του έχουν απομείνει για τον Ελλήσποντο φοβούμενος μήπως ο στόλος των Ελλήνων πλεύσει εκεί προκειμένου να καταστρέψει τις γέφυρες του και να επιτεθεί στην χώρα του.
Αφήνει στην Ελλάδα τον στρατηγό του Μαρδόνιο με 300.000 πιστούς Πέρσες να συνεχίσει τον πόλεμο κατά των Ελλήνων. Η συντριπτική ήττα του Μαρδόνιου τον επόμενο χρόνο, από τους ενωμένους Έλληνες στην μάχη των Πλαταιών, κλείνει οριστικά την αυλαία των Περσικών πολέμων.
Η ναυμαχία της Σαλαμίνας υπήρξε αναμφισβήτητα ένα από τα σημαντικότερα σημεία καμπής, της μακραίωνης Ιστορίας της Ελλάδας και ολόκληρου του κόσμου. Ένα κορυφαίο γεγονός που ανέτρεψε την λογική των αριθμών και καθόρισε το μέλλον της Ευρωπαϊκής ιστορίας και εξέλιξης. Μία επική στιγμή που αποτελεί τον θεμέλιο λίθο του δυτικού πολιτισμού, και ενσαρκώνει την έννοια της εθνικής ενότητας ενάντια στον διχασμό.
Υπήρξε η σύγκρουση δύο διαφορετικών κόσμων, διαφορετικών ιδεών, διαφορετικών πολιτισμών. Ο τιτάνιος αγώνας της ελευθερίας ενάντια στην σκλαβιά, ελεύθερων ανθρώπων ενάντια σε υποτελή έθνη. Ο αγώνας των λίγων που αμύνονταν τα πάτρια εδάφη ενάντια στους πολλούς που ήθελαν να τα κατακτήσουν.
Ο αγώνας της δημοκρατίας ενάντια στην απολυταρχία. Ήταν η νίκη που «γέννησε» τον «Χρυσό Αιώνα» των Γραμμάτων, των Τεχνών, των Αρχών της Δημοκρατίας και της Φιλοσοφίας, κατά την κλασική Αρχαιότητα.
Η κοσμοϊστορική ναυμαχία ναυμαχία της αρχαιότητας υπολογίζεται ότι διεξήχθη στις 28 ή 29 Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ αλλά υπάρχει και η εκδοχή της 22ας Σεπτεμβρίου.
Όλο το υλικό με τις αναπαραστάσεις της ναυμαχίας προέρχονται από το έργο του Ευάγγελου Ν. Γρυπιώτη, μικροναυπηγού και ερευνητή της ναυτικής ιστορίας
mixanitouxronou
